سیستم های انتقال قدرت در این خودروها،از جمله جعبه دنده های کمکی (Transfer Case)،دیفرانسیل های جلو و عقب،و شفت های انتقال قدرت، تحت بارهای مکانیکی و حرارتی بسیار بیشتری نسبت به خودروهای تک دیفرانسیل قرار می گیرند. در نتیجه، غفلت از سرویس های دوره ای می تواند منجر به خرابی های پرهزینه و کاهش چشمگیر طول عمر سیستم شود. هدف این مقاله جامع،که توسط کارشناسان iran2d تهیه شده، ارائه راهنمایی های فنی و عملی برای مالکان خودروهای دو دیفرانسیل است تا بتوانند عملکرد و ایمنی وسیله نقلیه خود را به حداکثر برسانند .
در ادامه،به جزئیات فنی و نکات کلیدی نگهداری از جزء به جزء سیستم های 4WD و AWD خواهیم پرداخت.
بررسی نکات فنی سیستم دیفرانسیل و انتقال قدرت
سیستم انتقال قدرت در خودروهای دو دیفرانسیل،پیچیده ترین و حیاتی ترین بخش نگهداری است. این سیستم وظیفه توزیع گشتاور موتور بین چهار چرخ را بر عهده دارد تا کشش در شرایط لغزنده تضمین شود .
۱. معرفی تفاوت های کلیدی (4WD در مقابل AWD)
برای نگهداری صحیح،ابتدا باید تفاوت مکانیکی این دو سیستم را درک کنید:
- 4WD (Four-Wheel Drive / پاره وقت): معمولاً به صورت دستی یا الکترونیکی فعال می شود . این سیستم فاقد دیفرانسیل مرکزی است و زمانی که فعال می شود،چرخ ها را با نسبت گشتاور ثابت (معمولاً ۵۰-۵۰) قفل می کند . استفاده از 4WD در آسفالت خشک و چسبنده به شدت ممنوع است و باعث تنش شدید در درایوشفت ها و دیفرانسیل می شود.
- AWD (All-Wheel Drive / تمام وقت): این سیستم دارای دیفرانسیل مرکزی (یا کلاچ چند صفحه ای) است که به طور پیوسته یا خودکار گشتاور را به چرخ هایی با بیشترین کشش منتقل می کند. نگهداری AWD بیشتر بر سلامت کلاچ های انتقال قدرت و سنسورهای الکترونیکی تمرکز دارد.
۲. اهمیت سرویس دوره ای ترانسفر کیس (جعبه دنده کمکی)
ترانسفر کیس (Transfer Case) قلب سیستم انتقال قدرت است که نیرو را از گیربکس به درایوشفت های جلو و عقب منتقل می کند .
- بازرسی ویژوال: به طور منظم شفت های انتقال نیرو (درایوشفت ها)،مفصل های یونیورسال (U-Joints) و مفصل های سرعت ثابت (CV Joints) را بررسی کنید. پارگی گردگیرهای CV Joint به معنای ورود آلودگی و خروج گریس است که به سرعت منجر به خرابی پرهزینه می شود.
- چکاپ نشتی: ترانسفر کیس اغلب به دلیل فشار و گرمای بالا دچار نشتی می شود.
۳. نگهداری دیفرانسیل های جلو و عقب
دیفرانسیل ها وظیفه تنظیم اختلاف سرعت چرخ های یک محور در هنگام دور زدن را دارند . در خودروهای 4WD، این دیفرانسیل ها باید بارهای سنگینی را تحمل کنند.
| جزء |
اهمیت سرویس |
علائم هشدار دهنده |
| روغن دنده |
کاهش دما و اصطکاک. (بخش دوم را ببینید) |
صدای زوزه در سرعت های مختلف. |
| دنده های داخلی |
اطمینان از عدم ساییدگی و خوردگی. |
لرزش در هنگام شروع حرکت. |
| کلاچ های قفل کننده (در صورت وجود) |
تنظیم و عملکرد صحیح در دیفرانسیل های لغزش محدود (LSD). |
عدم قفل شدن در شرایط آفرود. |
روغن و روانکاری – حیات سیستم های دو دیفرانسیل
روغن ها در خودروهای دو دیفرانسیل، صرفاً یک سیال نیستند؛ آن ها نقش خنک کننده،محافظت کننده و انتقال دهنده نیرو را ایفا می کنند . به دلیل تنش حرارتی بالا در آفرود یا بکسل کردن، انتخاب و زمان تعویض روغن حیاتی است .
۱ . زمان تعویض روغن دیفرانسیل و ترانسفر کیس
برخلاف روغن موتور،روغن دیفرانسیل و ترانسفر کیس دارای فیلتر نیستند و آلودگی ها و ذرات فلزی در داخل سیال باقی می مانند .
- قانون طلایی: برای رانندگی معمولی، روغن دیفرانسیل باید هر ۶۰,۰۰۰ تا ۸۰,۰۰۰ کیلومتر تعویض شود.
- شرایط سخت: اگر خودرو به طور منظم در آفرودهای سنگین، آب گرفتگی یا بکسل های طولانی استفاده می شود، این بازه باید به حدود ۳۰,۰۰۰ تا ۴۵,۰۰۰ کیلومتر کاهش یابد.
پرسش فنی: هر چند وقت یکبار روغن دیفرانسیل را تعویض کنیم؟
> پاسخ: این کاملاً وابسته به نوع رانندگی شماست. استفاده در شرایط سخت (High-Stress) مانند عبور از شن و ماسه یا حمل بار سنگین،باعث اکسیداسیون سریع تر و کاهش عمر روغن می شود.
۲. انتخاب روغن مناسب (API Rating و Viscosity)
کیفیت روغن دیفرانسیل بسیار متفاوت از روغن موتور است .
- دیفرانسیل ها: اغلب به روغن های دنده هیپوئید (Hypoid Gear Oil) با گرید API GL-5 نیاز دارند که دارای افزودنی های فشار شدید (EP) برای تحمل بارهای بالا هستند . ویسکوزیته معمولاً 80W-90 یا 75W-140 (برای دماهای بالا).
- ترانسفر کیس: بسته به نوع طراحی، برخی از ترانسفر کیس ها از روغن دنده استاندارد و برخی دیگر از روغن های ATF (Automatic Transmission Fluid) مخصوص استفاده می کنند . استفاده از نوع اشتباه می تواند باعث لغزش کلاچ های داخلی یا ساییدگی دنده ها شود .
۳ . نکات عیب یابی مربوط به روانکاری
- صدای زوزه در دیفرانسیل: این صدا معمولاً ناشی از سایش دنده های پینیون و کرانویل (Ring and Pinion) به دلیل کمبود یا فرسودگی روغن است.
- بوی سوختگی: اگر بوی روغن سوخته از زیر خودرو به مشام می رسد، احتمالاً روغن دیفرانسیل یا ترانسفر کیس بیش از حد گرم شده است . این هشدار جدی است و می تواند نشانه خرابی قریب الوقوع باشد.
- گرمای بیش از حد: لمس کردن پوسته دیفرانسیل بعد از رانندگی نباید باعث سوختگی دست شود . گرمای شدید نشانه اصطکاک داخلی زیاد است .
بررسی سیستم تعلیق و محورهای جلو و عقب
سیستم تعلیق نه تنها راحتی سفر را تضمین می کند،بلکه در حفظ کشش چرخ ها (که برای 4WD حیاتی است) نیز نقش دارد.
۱. بازرسی کمک فنرها و بوش ها
در خودروهای آفرودی، کمک فنرها بیشتر از حد معمول در معرض فشار قرار می گیرند.
- بررسی نشتی کمک فنر: هرگونه نشتی روغن از کمک فنرها نشان دهنده نقص در آب بندی و از دست دادن کارایی آن است. کمک فنرهای فرسوده باعث بادی رول (Body Roll) زیاد و کاهش کنترل خودرو می شوند.
- چک کردن بوش ها (Bushings): بوش های لاستیکی بازوهای کنترلی (Control Arms) و میل موج گیر (Sway Bar) به مرور زمان خشک شده و ترک می خورند. بوش های خراب باعث ایجاد صداهای "تق تق" یا "غرغر" هنگام عبور از دست اندازها و لرزش در سرعت بالا می شوند.
۲ . اهمیت بررسی تراز چرخ ها (Alignment)
رانندگی در آفرودهای سخت،به راحتی تراز چرخ ها (کمبر و کستر) را به هم می زند. تراز نامناسب نه تنها باعث سایش نامتقارن تایر می شود،بلکه تنش زیادی را به فرمان پذیری و مفصل های CV Joint وارد می کند .
 (1) (1).jpg?ver=y-sjIeLM_WRMECwg15hvvA%3d%3d)
تایرها،قلب کشش
در خودروهای دو دیفرانسیل،سلامت و یکنواختی تایرها از اهمیت مضاعفی برخوردار است،به ویژه در سیستم های AWD حساس .
۱ . تنظیم فشار باد تایر
فشار باد صحیح، عمر تایر را افزایش داده و مصرف سوخت را بهینه می کند. با این حال، در خودروهای 4WD:
- AWD و تفاوت فشار: در سیستم های AWD، حتی تفاوت اندک در قطر کلی تایرها (ناشی از تفاوت فشار باد) می تواند باعث کارکرد مداوم و بیش از حد کلاچ مرکزی شود و منجر به گرم شدن بیش از حد و خرابی ترانسفر کیس گردد.
- فشار آفرود: هنگام رانندگی در شن، ماسه یا گل،کاهش فشار باد تایرها (Deflating) برای افزایش سطح تماس و کشش،ضروری است. اما به محض بازگشت به جاده آسفالت، باید فوراً فشار به حالت استاندارد بازگردانده شود.
۲. الگوی چرخش و مطابقت تایرها
تایرها باید به طور منظم و بر اساس الگوی تعیین شده (مثلاً هر ۱۰,۰۰۰ کیلومتر) جابه جا شوند تا سایش یکنواختی داشته باشند.
تفاوت نگهداری AWD و 4WD چیست؟
> حساسیت سیستم AWD به قطر تایر، بسیار بیشتر از 4WD است . در 4WD، اگر تفاوت سایز جزئی باشد، می توان برای مدت کوتاهی از آن استفاده کرد (مانند استفاده از زاپاس کوچک). اما در AWD،تمامی تایرها (از جمله زاپاس در صورت استفاده) باید دارای قطر و آج یکسان باشند . عدم رعایت این نکته می تواند در عرض چند کیلومتر، هزاران دلار خسارت به ترانسفر کیس وارد کند .
سیستم ترمز – توقف ایمن در همه شرایط
خودروهای 4WD و SUV اغلب سنگین تر هستند و در شرایط آفرود ممکن است مجبور به ترمزگیری شدید در سراشیبی ها یا سطوح لغزنده شوند .
۱. لنت ها،دیسک ها و سیال ترمز
- بازرسی لنت و دیسک: به دلیل وزن بالا، لنت ها سریع تر ساییده می شوند. در شرایط گل آلود یا شنی، دیسک ها و لنت ها در معرض سایش شدید ناشی از ذرات ساینده قرار می گیرند .
- سیال ترمز (Brake Fluid): سیال ترمز با گذشت زمان رطوبت جذب می کند. این رطوبت نقطه جوش سیال را کاهش می دهد. در ترمزگیری های شدید و طولانی (مانند سراشیبی های آفرود)، سیال معیوب می تواند بخار کند و قدرت ترمزگیری از دست برود. تعویض دوره ای سیال ترمز (معمولاً هر ۲ سال) ضروری است.
۲ . عملکرد ABS و سیستم های پایداری (Traction Control)
بیشتر خودروهای دو دیفرانسیل مدرن به سیستم های پیشرفته ABS و کنترل کشش مجهز هستند که وابسته به سنسورهای سرعت چرخ (Wheel Speed Sensors) هستند.
- تمیزی سنسورها: پس از رانندگی در گل و لای، آلودگی می تواند سنسورهای سرعت چرخ را پوشانده و منجر به فعال شدن نابهنگام سیستم ABS یا روشن شدن چراغ هشدار شود . اطمینان از تمیزی این سنسورها حیاتی است .
نکات فنی خودرو دو دیفرانسیل – قبل و بعد از سفر
صاحبان خودروهای 4WD که به طور فعال در آفرود شرکت می کنند، باید یک برنامه نگهداری تخصصی داشته باشند.
۱. چک لیست قبل از سفر
- بررسی سطح مایعات: اطمینان از کامل بودن روغن دیفرانسیل،ترانسفر کیس،گیربکس و موتور.
- بازرسی باتری و اتصالات الکتریکی: لرزش آفرود می تواند اتصالات را شل کند .
- بررسی فشار باد: تنظیم فشار بر اساس نوع زمین (کاهش برای شن و ماسه).
- تست درگیر شدن 4WD: در صورت داشتن 4WD پاره وقت، عملکرد صحیح آن را قبل از رسیدن به مسیر دشوار تست کنید.
۲. پاکسازی و شستشو بعد از آفرود
تمیز کردن خودرو پس از بازگشت از آفرود،مهم ترین اقدام برای جلوگیری از خوردگی و سایش است.
بهترین روش برای شستشوی خودرو بعد از آفرود چیست؟
> تمرکز باید بر قسمت های زیرین خودرو باشد. گل و لای و ماسه مرطوب،یک محیط ایده آل برای زنگ زدگی و نگه داشتن رطوبت است.
> * زیرشویی با فشار بالا: با استفاده از دستگاه واترجت،گل و لای را از زیر شاسی،بازوهای کنترلی، دیفرانسیل ها و به خصوص داخل چرخ ها و اطراف ترمزها کاملاً پاک کنید.
* توجه به درزها: گل و ماسه در اطراف بوش ها، یاتاقان ها و مفصل های CV گیر می کنند و عملکرد آن ها را مختل می کنند. اطمینان حاصل کنید که این اجزا کاملاً تمیز شده اند .
۳. بازرسی پس از آفرود سخت
اگر در مسیرهای صخره ای رانندگی کرده اید، بلافاصله موارد زیر را بررسی کنید:
- آسیب دیدگی یا خم شدن میله های فرمان و بازوهای کنترلی .
- آسیب به درایوشفت ها یا سینی زیر موتور (Skid Plates).
- نشتی از هر یک از دیفرانسیل ها یا ترانسفر کیس .
علائم هشدار و تعمیر به موقع
تشخیص زودهنگام مشکلات کوچک می تواند شما را از تعمیرات پرهزینه نجات دهد. سیستم های دو دیفرانسیل به طور معمول بی صدا کار می کنند،بنابراین هر صدای غیرعادی باید جدی گرفته شود .
۱. صداهای غیرمعمول
| نوع صدا |
منبع احتمالی |
اقدام فوری |
| کلانک (Clunking) |
معمولاً ناشی از مفصل های U-Joint یا CV Joint فرسوده در درایوشفت است که در هنگام شروع حرکت یا تعویض دنده به گوش می رسد . |
تعویض مفصل یا کل شفت. |
| زوزه (Whining) |
اغلب مربوط به دیفرانسیل یا ترانسفر کیس است و نشانه سایش شدید دنده ها یا کمبود روغن است. |
بررسی سطح و کیفیت روغن . |
| گریندینگ (Grinding) |
در هنگام درگیر شدن 4WD، می تواند ناشی از مشکل در عملگرهای قفل دیفرانسیل (Actuators) یا دنده های داخلی ترانسفر کیس باشد. |
توقف فوری رانندگی و عیب یابی. |
۲. لرزش و ناپایداری
لرزش در سرعت های خاص معمولاً ناشی از نامتعادل بودن درایوشفت یا فرسودگی مفصل ها است. هرگونه ضربه محوری به زیر خودرو می تواند شفت را از تراز خارج کند . رانندگی با شفت نامتعادل، تنش شدیدی به یاتاقان های انتهایی گیربکس و ترانسفر کیس وارد می کند.
۳ . چراغ های هشدار دهنده
هرگز چراغ های هشدار مربوط به 4WD، AWD یا چک موتور را نادیده نگیرید. اگر چراغ AWD/4WD روشن شد،این سیستم احتمالاً به حالت اضطراری (Limp Mode) رفته است تا از آسیب بیشتر جلوگیری کند. ادامه رانندگی در این شرایط می تواند خسارت های جبران ناپذیری به بار آورد .
نتیجه گیری
خودروهای دو دیفرانسیل ابزارهای توانمندی هستند که آزادی عمل بی نظیری را برای رانندگی در هر شرایطی فراهم می کنند. با این حال، نگهداری دقیق و آگاهانه،کلید حفظ این توانمندی برای سال های طولانی است . نادیده گرفتن سرویس های دوره ای در سیستم انتقال قدرت، تعلیق و ترمز، به ویژه در شرایط خارج جاده ای، به سرعت به فرسودگی و هزینه های گزاف منجر می شود.
با پیروی از نکات فنی و عملی ارائه شده در این راهنما،می توانید از حداکثر عملکرد و ایمنی وسیله نقلیه خود لذت ببرید و از هزینه های غیرضروری پیشگیری کنید .